Частица – Časćica в горнолужишкия език

(in Bulgarian)

            Частиците в горнолужишкия език са неизменяеми служебни думи, които придават различни смислови нюанси на отделни думи или на цели изречения. Например: Wón pak  je mudry! Wona ani słowčka prajiła njeje. Naš nan wšak njeje wjace najmłódši. My tola wo tym ničo njewěmy. Hižo dźensa je plan spjelnjeny. Wčera hišće je tu był. Tutón měch dźě ma dźěru. Tuž je dźě najlěpje, zo wo tym mjelčimy. Sće-li wo tym wědźeli? Hač so wón hišće na to dopomni? Hdźe ha sy był? Što da je so stało? Ale to běchu časy! To so kida!

            В зависимост от функциите си частиците биват модифициращи (смисъла), словообразуващи и формообразуващи.

Модифициращите частици придават различни смислови нюанси на отделни думи или на цялото изречение. Те биват:

1.      За логическо усилване и подчертаване: ani (ani to), da (dźi da!, praj da!), dźě (wón dźě), mjenujcy (ty mjenujcy), pak (hdźe pak), tola (to tola), traš (wón traš), wšak (my wšak), hišće (Wón tu hišće njeje),  wjace (Jeho hižo wjace njewohladamy)  и др.

2.      Въпросителни: da, ha, (što ha, hdźe da), -li (sy-li?), hač (Hač wón to wě?) и др.

3.      Възклицателни: nó (dźi nó preč!, hdyž nó by kónc był!), to (to so lije!) и др.

 След думата, чийто смисъл променят, могат да стоят следните частици: da (hdźe da), ha (što ha), -(ž)kuli (hdźežkuli, štožkuli, kóždyžkuli, štóžkuli), -le (tamle, tónle), -li (sy-li), -ž (kotryž, kajkiž, zwotkelž, kelkož, hačrunjež) и др. Пред думата или изречението, чийто смисъл променят, могат да стоят следните частици: ani (ani słowčka), hač (hač přińdźe), (h)a (Ha ženje ja njejsym tak wjesoły był) и др. мястото на останалите частици не е толкова установено, напр.: wšak ( wšak wón – wón wšak), hižo (hižo dźensa – dźensa hižo), jenož (Dźěći pytaja jenož nana - Jenož dźěći pytaja nana) и др.

Примери за употреба на емоционално модифициращи изречението частици: Syn so ani za maćernej strowotu prašał njebě. Schowa so tak, zo jeho ani njenamakachu. Chceš da woprawdźe tam hić? Što da nětko chceš? Hdźe da sy moje cigarety schowała? To da móžno njeje! Jowle da smjerdźi! Hdźe ha wój nětko bydlitaj? Što ha tam woprawdźe chceće? Štó ha tam wonka je? Bydli Jan docyła w Lipsku? Chceš da scyła tam hić? Wón njeje runje mudry. To je runjewon wulke swinstwo! Ty sy runjewon lěni. To samo dźěći hižo wědźa! Wjedro bě špatne, a tola je so nam lubiło. Ty mi tola pomhaš, abo? Wšako je to moja wěc! To wšak je moja wěc! To wšak njeje zlě. Ty chceš nětko spać? To pak njeńdźe! Mać pak to sama njemóže!

Словообразуващи частици в горнолужишкия език са: nje-(njedźěłać), ni- (nimam), no- (nochcyć), -ž (kotryž, kaž, jenož, hačrunjež, byrnjež и др.), -(ž)kuli (štožkuli, hdźežkuli, kelkožkuli), -le (tamle, jowle) и др.

Формообразуващи частици са: njech (njech přińdźe, njech so stanje, njech je žiwy)  и др.

Много близо до модифициращите частици стоят модалните думи.       

Source: Елена Любенова. Граматика на горнолужишкия език. Пловдив. 2003.